اختلال یا وسواس موکنی که با نام علمی تریکوتیلومانیا نیز شناخته می‌شود زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به‌طور مداوم از نقاط مختلف بدن خود مو بکند که در نهایت منجر به از دست‌دادن موها و پریشانی فرد مبتلا خواهد شد. این کندن مو می‌تواند از نقاط مختلف بدن باشد اما غالبا از سر و یا مژه است. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند در حین کندن مو احساس آرامش می‌کنند؛ اما بلافاصله پس از انجام آن غالبا به دلیل اجبار در موکنی و نتیجه‌ای که این عمل برایشان به همراه دارد، دچار مشکل می‌شوند. این وسواس نوعی اختلال در کنترل تکانه محسوب می‌شود.
ممکن است شما چندبار به‌صورت کاملا اتفاقی موهای خود را کنده باشید. این مورد با وسواس موکنی تفاوت دارد. طبق نظریه روانشناسی بالینی، وسواس موکنی زمانی رخ می‌دهد که فرد به انجام مداوم آن تمایل نشان دهد و به‌عبارتی تمایل به بروز این اختلال در فرد مرتبا تکرار شود. این حالت زمانی که فرد دچار استرس است؛ یا حتی برعکس، زمانی که فرد کاملا آرامش دارد، تشدید می‌شود.
به‌عنوان مثال برخی از افراد مبتلا به وسواس موکنی ممکن است هنگام خواندن کتاب یا تماشای یک فیلم برای کندن موهای بدن یا سر خود انگیزه بیشتری پیدا کنند. همچنین ممکن است جویدن ناخن، خراشیدن، جویدن و یا کندن پوست نیز با وسواس موکنی همراه باشد.
فهرست مطالب
ملاک‌های تشخیصی وسواس موکنی
وجود هر یک از ملاک‌ها یا نشانه‌های زیر، بر اختلال وسواس موکنی دلالت دارد:
- کندن مداوم موی سر و یا موی سایر قسمت‌های بدن که منجر به از دست‌دادن مقدار قابل‌توجه مو بخصوص روی سر می‌شود.
- احساس تنش بی‌اندازه قبل از کندن مو و یا هنگام سعی برای جلوگیری از کندن مو
- سعی‌های مداوم و بی‌نتیجه برای توقف موکندن
- احساس لذت یا داشتن یک حس خوشایند بعد از کندن مو
- کمبود قابل‌توجه مو مانند بروز یکسری نقاط کچلی روی سر و یا نبود مو در سایر نقاط بدن مانند مژه‌ها و یا ابروها
- جویدن یا خوردن موی کنده‌شده
- بازی‌کردن با موهای کنده‌شده یا مالیدن این موها به صورت و لب‌ها
- داشتن استرس و مشکلات زیاد در محل کار و یا سایر مکان‌های اجتماعی (این مورد زمانی اتفاق می‌افتد که فرد نیاز به کندن مو دارد و نمی‌تواند آن را جلوی جمع انجام دهد.)
شکل‌گیری و روند وسواس موکنی
این اختلال گرچه در بزرگسالان رایج‌تر است، اما ممکن است در کودکان نیز دیده شود. وسواس موکنی غالبا در طول اوایل دوره رشد برطرف می‌شود. در اکثر موارد، روند این اختلال غالبا با شروع بلوغ صورت می‌گیرد. همچنین در برخی موارد نیز ممکن است پس از اتمام دوره بلوغ نیز فرد به آن مبتلا شود. این اختلال مزمن است و اگر درمان نشود، تشدید یافته و با عوارض شدیدتری همراه خواهد بود.
اختلال یا وسواس موکنی معمولا با اختلالات دیگری اعم از اختلالات اضطرابی، اختلالات خلقی، سوء مصرف مواد و یا اختلال خوردن و اختلال شخصیت نیز همراه است. همچنین جالب است بدانید که اکثر افرادی که دارای وسواس موکنی ترجیح می‌دهند آن را پنهان کنند.
درمان وسواس موکنی
طبق تحقیقات انجام شده، یک درمان مشترک برای همه افرادی که به وسواس موکنی دچار شده‌اند، وجود ندارد؛ بلکه هر فردی که به این اختلال مبتلا می‌باشد، با روش و تکنیک مخصوصی درمان می‌یابد که تنها با کمک و همکاری متخصصان امکان‌پذیر خواهد بود. گرچه تحقیقات اخیر در این زمینه در حال توسعه هستند و ممکن است به مرور زمان یک درمان موثر برای تمامی افراد مبتلا به این اختلال مورد استفاده قرار بگیرد. در حال حاضر، برای درمان وسواس موکنی یا همان تریکوتیلومانیا سه روش روان درمانی موثر وجود دارد:
- ثبت دقیق این اختلال با آگاهی به زمان، مکان و دلایل موکندن در افراد.
- تلاش برای تغییر رفتار موکنی و کنترل موثر آن.
- آموزش تنظیم احساسات و هیجانات برای یافتن یک راه دیگری به‌منظور مواجهه با هیجانات منفی به‌غیر از موکنی
درمان وسواس موکنی به واسطه ثبت دقیق این اختلال و نظارت فرد بر خود
در این روش درمانی، فرد روی وسواس موکنی خود شناخت و آگاهی کاملی پیدا می‌کند. در این‌صورت می‌تواند یکسری سوالات مانند سوالات زیر را پاسخ داده و به واسطه آن‌ها شناخت بهتر و کامل‌تری نسبت به وسواس موکنی خود داشته باشد.
- وسواس موکنی بیشتر در چه مکانی اتفاق می‌افتد؟
- وسواس موکنی بیشتر در چه زمان‌هایی اتفاق می‌افتد؟
- آیا از وسیله خاصی مانند قیچی برای موکنی استفاده می‌کنید؟
- در زمان موکندن غالبا در حال انجام چه کاری هستید؟
- قبل از انجام این عمل، در حین انجام آن و پس از آن چه احساسی دارید؟
- قبل از انجام این عمل، در حین انجام آن و پس از آن به چه چیزهایی فکر می‌کنید؟
- آیا این عمل را در حضور شخص دیگری نیز انجام می‌دهید؟
افرادی که به وسواس موکنی مبتلا هستند با پاسخ به این سوالات می‌توانند راه‌اندازهای درونی مانند افکار، احساسات و حس‌های مختلف مانند سوزش یا خارش و همچنین راه‌اندازهای بیرونی مانند مکان‌ها و یا فعالیت‌هایی که منجر به انجام این عمل می‌شوند را شناسایی کنند. در این‌صورت به‌واسطه شناسایی و شناخت این ویژگی‌ها بهتر و موثرتر می‌توانند برای درمان قدم بردارند.
درمان وسواس موکنی به‌واسطه تلاش برای تغییر رفتار موکنی و کنترل موثر آن
بدیهی است که افراد هنگام احساس اضطراب تمایل دارند این حس خود را به هر نحوی تخلیه کنند. در این‌صورت می‌توان گفت که در وسواس موکنی، اضطراب و انرژی عصبی افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، به واسطه کندن مو تخلیه می‌شود. به‌عبارتی، اضطراب یک راه‌انداز وسواس موکنی است. به همین دلیل، ثبت روزانه موکنی و الگوی اضطراب می‌تواند در تشخیص اضطراب و دلایل آن که در فرد منجر به وسواس موکنی می‌شوند، موثر باشد.
در این‌صورت پیش از آن‌که فرد به کندن مو مجبور شود، راه‌های سالم‌تر و بهتری را می‌تواند برای تخلیه اضطراب یا سایر احساسات منفی، امتحان کند. برای این منظور، تنها کافی است به سوالات بالا پاسخ داده و زمان و مکان موکنی خود را بنویسید. این کار باعث می‌شود که راه‌اندازهای خود برای موکنی را پیدا کنید.
درمان وسواس موکنی به‌واسطه تنظیم احساسات و هیجانات
همانطور که گفته شد، در اکثر موارد یکسری احساسات و هیجانات مانند اضطراب، ناامیدی، استرس و… به فرد فشار می‌آورد تا موهای خود را بکند. در این زمان فرد باید یاد بگیرد تا از روش‌های دیگری غیر از موکندن، برای تنظیم این احساسات و هیجانات خود استفاده کند.
در اینگونه موارد فرد برای اینکه این احساسات و هیجانات اعم از احساسات تنش و اضطراب را از خود دور کند، می‌تواند از تنفس دیافراگمی (شکمی) و یا روش آرمیدگی تدریجی عضلات استفاده کند. همچنین روش‌هایی اعم از تصور یک صحنه آرامش‌بخش، مراقبه، گوش‌دادن موسیقی ملایم، پیاده‌روی، نوشیدن یک نوشیدنی گرم، دوش آب گرم و یا استفاده از ماسک صورت یا چشم نیز در اینگونه موارد بسیار موثر واقع می‌شوند.
در صورتی‌که وسواس موکنی به واسطه احساس درد پیدا می‌شود، افراد می‌توانند انگشت خود را درون یخ قرار دهند و یا صورتشان را در یک کاسه آب سرد فرو کنند. همچنین روش‌هایی نظیر دوش آب سرد، نوشیدن یک لیموترش، دویدن با سرعت و یا جویدن یک آدامس نیز در این شرایط موثر واقع می‌شوند. همچنین برای احساس خستگی و ملالت که به‌واسطه آن فرد به موکندن رو می‌آورد، می‌توان روش‌هایی مانند مطالعه‌کردن یک موضوع جذاب، نواختن موسیقی، نقاشی‌کشیدن، عکاسی‌کردن و یا حل‌کردن جدول را امتحان کرد که این روش‌ها نیز هنگام خستگی و برای جلوگیری از وسواس موکنی بسیار تاثیرگذار هستند.
علت وسواس موکنی
طبق تحقیقات، این وسواس دارای یک عامل زیستی و وراثتی است. در کنار آن، عواملی مانند خلق‌وخو، محیط و میزان استرس خانواده نیز در بروز وسواس موکنی تاثیرگذار خواهند بود. همانطور که گفته شد، در اغلب موارد زمانی که فرد احساساتی مانند اضطراب و یا تنش را تجربه می‌کند، کندن مو باعث احساس آرامش در او شده و تنش را کاهش می‌دهد.
در این‌صورت درد اندکی که پس از کندن مو به‌وجود می‌آید، انرژی روانی فرد را تخلیه کرده و باعث احساس راحتی و لذت او می‌شود. در عین‌حال، می‌توان گفت که موکندن مانند یک فعالیت ذهنی آگاهانه می‌تواند باعث تمرکز شده و باعث می‌شود در افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، احساس اضطراب از بین‌رفته یا کاهش پیدا کند. از طرفی، طبق نظریه محققان افزایش اضطراب در توانایی کنترل تکانه‌ها تداخل ایجاد می‌کند. در این‌صورت، اضطراب مداوما افزایش پیدا خواهد کرد. بدیهی است که هرچه این احساس اضطراب افزایش پیدا کند؛ مغز انرژی کمتری برای تصمیم‌گرفتن دارد. در این شرایط رفتارهای تکانه‌ای در فرد ظاهر می‌شود.
قرص درمان تریکوتیلومانیا
تاکنون هیچ دارویی توسط سازمان غذا و دارو برای درمان اختلال کندن مو تایید نشده است؛ اما طبق مطالعات برخی از داروها می‌توانند به کنترل برخی از علایم این اختلال کمک کنند؛ اعم‌از داروهای ضدافسردگی مانند کلومیفامین، النازاپین و یا داروهایی که نوروترانسمیترهای مربوط به خلق‌وخو را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
عوارض خوردن ریشه مو در وسواس موکنی
وسواس موکنی با مشکلات هیجانی، اجتماعی و حتی پزشکی زیادی همراه است. به‌عنوان مثال یکی از عوارض شایع این اختلال، ایجاد عفونت در قسمت‌های مختلف بدن می‌باشد که موهای آن‌ها کنده شده است. همچنین برخی از مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که بعد از کندن موها اقدام به خوردن آن‌ها می‌کنند، به مشکلات گوارشی مبتلا می‌شوند.
از دیگر عوارض وسواس موکنی می‌توان به ایجاد آسیب زیاد در انجام فعالیت‌های مختلف شغلی، تحصیلی و ارتباطی اشاره کرد. در این‌صورت فرد در رابطه‌های اجتماعی دچار مشکل خواهد شد و اعتماد به‌نفس خود را به‌مرور زمان از دست داده و از حاضرشدن در اجتماع خودداری خواهد کرد.
درمان قطعی تریکوتیلومانیا
همانطور که در بالاتر نیز اشاره شد، در زمینه درمان وسواس موکنی، مراجعه به روانشناس بالینی با تجربه اهمیت دارد. زیرا همانطور که گفته شد، ممکن است یکسری درمان‌ها برای فردی کارآمد باشد؛ در صورتی‌که برای فرد دیگر هیچ نتیجه‌ای به همراه نداشته باشد.
امیدواریم که اطلاعات مفیدی را به شما کاربران گرامی ارایه کرده باشیم. لطفا نظرات، پیشنهادات و انتقاداتتون رو در بخش دیدگاه های سایت، با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید. در وبسایت مهدی خلیلی بهترین مطالب آموزشی روانشناسی قرار داده خواهد شد. امیدواریم از این مطالب آموزشی روانشناسی استفاده لازم را ببرید. مقاله اختلال وسواس هم بسیار خواندنی است. پیشنهاد می شود این مقاله را نیز مطالعه نمایید.
پیج اینستاگرام مهدی خلیلی
عالی بود 👌🏻