فرزند پروری به روش هایی می گویند که والدین در چهارچوب آن روش ها فرزند خود را تربیت می کنند و با فرزندشان رفتار می کنند. اینکه والدین از چه روشی استفاده کنند در چگونگی سلامت روان کودک تاثیر زیادی دارد و دیده شده که بسیاری از مشکلات رفتاری کودک و مسایلی که به وجود می آید به نوعی به سبک فرزند پروری والدین باز می گردد و به آن مربوط می شود.
تربیت فرزند تنها به موضوعات مالی و تامین خوراک و پوشاک کودک محدود نمی شود بلکه باید به کودک درس زندگی داد و او را برای زندگی در جامعه آماده کرد و بسیاری مسایل دیگر وجود دارد که والدین باید در شیوه ی فرزند پروری خود لحاظ کنند.
یکی از مهارت های اصلی که هر والد باید قبل از بچه دار شدن آن را بیاموزد همین مهارت های فرزند پروری است که با دانستن این مهارت های رشد و پرورش کودک گام مهمی را برای ساختن شخصیت و آینده کودک بر خواهیم داشت. در دهه های گذشته برای تربیت فرزندان غالبا از روش های خشک و خشن و سختگیرانه استفاده می شد و به والدین توصیه می کردند که به فرزند خود زیاد محبت نکنند تا مبادا لوس و وابسته شود.
پس از مدتی فرزند پروری تحت تاثیر دیدگاه روانکاوی قرار گرفت و محققان به مطالعه زیان های فرزند پروری بی انعطاف و سختگیرانه پرداختند که در نهایت منجر به تغییرات وسیع و رواج یافتن سبک های فرزند پروری علمی شد. امروزه تحقیقات جدید والدین را به انعطاف پذیری بیشتر تشویق می کنند و متخصصان بیان می کنند که با توجه به نیاز کودک والدین باید روش مناسبی را برای پاسخ به نیاز او انتخاب کنند.
فهرست مطالب
هدف از فرزند پروری
در تربیت فرزند و پرورش آنها هدف این است که کودک را به گونه آموزش دهیم که در آینده به یک بزرگسال کارآمد تبدیل شود تا هم فردی مفید در جامعه باشد و هم بتواند از خود مراقبت کند. بخش بیشتری از فرزند پروری به سن قبل از ۱۸ سالگی باز می گردد و بعد از این سن تاثیر والدین کمتر است اما بی تاثیر نیستند و همچنان اعمال و رفتار والدین می تواند الگوی خوبی برای فرزندان باشد. برخی از آموزش هایی که در فرزند پروری داده می شود را می توان موارد زیر ذکر کرد:
- مهمترین درس این است که به آنها پشتکار داشتن را بیاموزیم و تلاش کردن را تشویق کنیم و باید در نظر داشت که نتیجه فعالیت آنها کمترین اهمیت را دارد و خود تلاش کردن باید هدف قرار گیرد فارغ از نتیجه بدست آمده.
- در آموزش کودکان لازم است که به آنها آموزش دهیم که کار سخت چقدر با ارزش است و مهم است که بداند استعداد همه چیز نیست و با استعداد تنها به جایی نمی توان رسید و برای پیشرفت به تلاش و کوشش سخت نیاز است.
- درس بعدی که باید به کودک داد آموزش کنار آمدن با دیگران و داشتن روابط اجتماعی صحیح است. آموزش های رفتار اجتماعی اکثرا از همان طفولیت به کودک داده می شود و کودک با بزرگتر شدن عضو گروه های همسالان مشابه می شود.
- والدین در فرزند پروری خود باید به کودک بیاموزند که از پول خود در راه های صحیح استفاده کند و به شکل عاقلانه خرج کند و به او مسایل مالی را در حد مناسب آموزش دهند. همچنین خوب است فکر های اقتصادی کودک را تقویت کنند و به این افکار اهمیت دهند.
- فرزندان باید خود مراقبتی را یاد بگیرند و بیاموزند که هنگام مواجه شدن با هر مسئله یا مشکل چگونه عمل کنند تا به بهترین شکل موضوع را مدیریت کنند. هر فردی در دوره های مختلف زندگی خود بحران هایی را تجربه می کند که در صورت یاد گرفتن خود مراقبتی می تواند به شکل کارامد تری مدیریت بحران کند.
- کودکان لازم است بیاموزند در زندگی هدفمند باشند و خودشان هدف تعیین کنند. والدین نباید هدف های خود را به کودک تحمیل کنند اما می توانند به کودک در انتخاب هدف خود کمک کنند.
این موارد بخشی از هدف های فرزند پروری است که لازم است در تربیت فرزندان به آنها توجه شود.
اصول فرزند پروری
همان طور که اشاره کردیم والدین نقش مهمی در سلامتی و رشد فرزند خود دارند که همین امر موجب می شود برای فرزند پروری صحیح اصولی قرار داده شود تا کیفیت زندگی کودک بهتر شود. برخی از اصول فرزند پروری عبارت اند از:
- ایجاد یک محیط امن و سالم برای کودک و تلاش برای فراهم کردن زمینه های رشد فرزند. لازم است برای کودک شرایطی فراهم کنیم که بتواند با نظارت ما به کشف بپردازد و نیاز های او را برطرف کنیم.
- برای مسولیت پذیر کردن کودک باید یک نظم و قانون قاطع وجود داشته باشد تا بداند چگونه باید رفتار کند و هر رفتار چه پیامدی دارد. همچنین انتظاراتی که از کودک داریم باید مناسب باشد و بیش از حد نباشد. وقتی نظام انضباطی والدین مشخص و معقول باشد و فرزند بتواند رفتار آنان را پیش بینی کند در این شرایط راحت تر با انتظارات والدین کنار می آید و تکلیف خود را بهتر می داند.
- امروزه یکی از اصول کلیدی فرزند پروری اجتناب از توسط به خشونت و برقراری انضباط به روش خشن است. وقتی کودک در یک محیط خشن رشد کند خشونت را به عنوان یک روش برای پیش بردن زندگی می بیند و به فردی پرخاشگر تبدیل می شود.
- از دیگر اصل های مهم فرزند پروری این است که با او با احترام برخورد شود و همان طور که به او آموزش می دهید که با شما با احترام رفتار کند خودتان هم باید با فرزندتان محترمانه برخورد کنید.
این اصول و اصول دیگری همچون آموزش دادن فرزند، آگاه بودن از چگونگی زندگی او و… از اصول مهم فرزند پروری هستند.
اهمیت سبک های فرزند پروری
گاهی ما از برخی رفتار های کودکانمان متعجب می شویم و ممکن است به این فکر فرو رویم که چرا کودکمان چنین رفتار هایی دارد اما غالبا به این نکته توجه نمی کنیم که سبک و روش فرزند پروری خودمان است که بر رفتار کودکان تاثیر می گذارد. کودک در دوران جوانی و نوجوانی آسیب پذیر است و از محیط تاثیر زیادی می گیرد و در همین زمان است که رفتار اصلی فرزندان شکل می گیرد.
کودکان وقتی به سنین نوجوانی می رسند حس می کنند که دیگر مستقل شده اند و اکنون همه چیز را می دانند با این حال این دوره نیازمند توجه زیادی است. نوجوانی تغییرات فیزیکی، شناختی و روانی خاصی را دارد که از اهمیت بالایی در بهزیستی و کیفیت زندگی نوجوان دارد. در فرزند پروری توجه به این مرحله از زندگی با تقویت کردن عزت نفس نوجوان می تواند صورت گیرد و به شیوه ای باید نوجوان را برای مراحل بعد زندگی آماده کرد.
امروزه سبک های فرزند پروری را به چهار نوع طبقه بندی می کنند که شامل:
- سبک فرزند پروری مقتدرانه
- فرزند پروری مستبدانه
- فرزند پروری سهل گیرانه
- فرزند پروری طرد کننده
می باشد. اما هر کدام از این شیوه های فرزند پروری چگونه است؟
فرزند پروری مقتدرانه
والدینی که برای تربیت و پرورش فرزندان خود از این روش فرزند پروری استفاده می کنند والدینی هستند که به نیاز فرزندان خود تا حد بالایی پاسخ مناسب می دهند و از طرفی انتظاراتی را هم از فرزند خود دارند. والدینی که مقتدر هستند متوجه نیاز های عاطفی کودک خود هستند و به نیاز آنها پاسخ خوبی می دهند اما محدودیت هایی نیز تعیین می کنند. این والدین مرزهایی را برای کودک مشخص می کنند که در مورد این مرزها و قوانین با فرزند خود صحبت کرده و دلیلش را به او توضیح می دهند.
لازم است توجه داشته باشیم که فرزند پروری مقتدرانه با مستبدانه متفاوت است و رویکرد فرزند پروری مقتدرانه رویکردی کاملا مفید و مثبت است. این والدین به حرف فرزند خود گوش می دهند و به او اعتماد می کنند تا خودش تصمیم مناسب بگیرد. در فرزند پروری مقتدرانه به جای اینکه از کودک بخواهند کور کورانه تنها از والدین اطاعت کند به او توضیح می دهند که چرا این قوانین را قرار داده اند و احترام فرزند را نگه می دارند. این والدین در صورت لزوم از تنبیه های مناسب نیز ممکن است استفاده کنند.
فرزند پروری مستبدانه
در این روش فرزند پروری، والدین از فرزند خود انتظارات بسیاری دارند و از طرفی نیز پاسخگوی نیاز فرزند خود نیستند. این والدین نسبت به آنچه فرزندشان از نظر عاطفی لازم دارد بی توجه اند و حتی اگر کودک هم تلاش کند که به انتظارات والدین پاسخ دهد غالبا با بازخورد منفی والدین یا بی توجهی والدین مواجه می شود. این والدین از تنبیه های نامناسب برای کودکان استفاده می کنند.
در این سبک فرزند پروری والدین گرما و محبتی به کودک نشان نمی دهند و انتظار دارند که کودک تنها از آنان اطاعت کند و در غیر این صورت تنبیه می شود. این والدین برای دستور هایی که می دهند و قوانینی که وضع می کنند هیچ توضیحی نمی دهند و حق انتخاب به کودک نمی دهند. اگر کودک اشتباهی کرد والدین مستبد اشتباه کودک را را تحمل نمی کنند و کودک را به شدت برای هر اشتباه هر چند کوچک شرمنده می کنند.
فرزند پروری سهل انگارانه
این نوع فرزند پروری والدین پاسخگویی زیادی دارند و انتظار آنها از کودک کم است. این والدین غالبا بسیار به کودک آسان می گیرند و مهربان هستند و قوانین چندانی نیز وضع نمی کنند و بیشتر از اینکه شبیه والدین باشند شبیه دوست هستند. چون این والدین قوانین و انتظارات کمی دارند کودکان آنها علاقه دارند که کنترل همه چیز را در دست خود داشته باشند.
در فرزند پروری سهل گیرانه والدین هیچ محدودیتی برای فرزند خود قرار نمی دهند و برای اینکه کودکشان کاری را انجام دهد به رشوه دادن متوسل می شوند و به زور اسباب بازی و خوراکی و پول و هر وعده ی دیگر متوسل می شوند. در این سبک فرزند پروری کودک هر کاری دوست داشته باشد انجام می دهد و والدین به جای اینکه به کودک آموزش دهند که چگونه رفتار کند و او را مسئولیت پذیر بار آورند به کودک اختیار محض می دهند.
فرزند پروری طرد کننده
مشخصه والدین با این سبک فرزند پروری پاسخگویی کم به نیاز های کودک و داشتن توقع کم از کودک است. این والدین دلبستگی و نزدیکی عاطفی چندانی با کودک خود ندارند و تنها نیاز های اولیه فرزند مانند محل زندگی و غذا را تامین می کنند و به دیگر مسایل زندگی کودک بی توجه اند. والدین طرد کننده گرما و مهربانی به فرزندان خود نشان نمی دهند، نظارتی بر کودک ندارند، خواسته و انتظاری نیز از فرزندشان ندارند و کاملا او را به حال خود رها کرده اند.
فرزندپروری موفق
طبق تحقیقاتی که صورت گرفته محققان به این نتیجه رسیدند که برای تربیت کودک سالم ترین و بهترین روش تربیتی روش فرزند پروری مقتدرانه است چرا که این روش فرزند پروری به شکلی متعادل هم به نیاز کودک پاسخ مناسب می دهد و هم انتظارات بجا از کودک دارد. در این روش فرزند پروری والدین کودکان زورگویی بی جا نمی کنند و عشق و محبت را برای کودکشان به ارمغان می آورند و در عین حال در صورت لزوم او را سرزنش و تنبیه می کنند.
فرزندان این والدین شاد، مستقل، اجتماعی، با عزت نفس، با خود کنترلی بالا و صمیمی هستند و سلامت روان آنها بهتر است. از طرف دیگر سبک های دیگر فرزند پروری غالبا هر کدام مشکلات خود را دارند مثلا فرزندانی که به صورت مستبدانه تربیت می شوند مشکلاتی همچون مهارت اجتماعی ضعیف، اعتماد به نفس پایین، خشونت و سختگیری، خود کنترلی پایین و ترس از کشف محیط جدید را نشان می دهند و احتمال شکل گیری مشکلات روانی در آنان بیشتر است.
از طرف دیگر کودکانی که به شکل سهل گیرانه تربیت می شوند غالبا مشکلاتی همچون نداشتن دستاورد و توانایی خاص، عصیان کردن در صورت برآورده نشدن نیازشان، تمایل به پرخاش به جای درک دیگران، مهارت اجتماعی پایین، خودخواهی، آزار و اذیت دیگران بدون نگرانی از مجازات، بی مسئولیتی و رفتار های ضد اجتماعی را از خود بروز می دهند.
بدترین روش فرزند پروری
اما در نهایت سبک فرزند پروری طرد کننده در این بین می توان آن را به عنوان بدترین روش تربیتی نام برد. کودکان والدین طرد کننده همیشه عقده ی توجه و مهر والدین را دارند، این کودکان از وابستگی به دیگران می ترسند چرا که همیشه تنها بوده اند و به تنهایی نیاز های خود را رفع کرده اند، رفتار های اضطرابی در اجتماع دارند و ممکن است دست به اعمال ضد اجتماعی بزنند، علاقه به تحصیل چندانی ندارند و در نهایت این کودکان کودکانی هستند که مورد آزار و اذیت همسالان قرار می گیرند و از نظر روانی و سلامت روان در وضعیت خوبی قرار نخواهند گرفت.
مشکلات فرزند پروری
برخی از مشکلاتی که والدین هنگام فرزند پروری با آنها مواجه می شوند عبارتند از:
1. گله و شکایت دایمی کودک و لجبازی و عصبانیت برای رسیدن به خواسته خود
این مشکل یکی از آزار دهنده ترین مشکلاتی است که والدین با آن مواجه می شوند. در این شرایط والدین باید خونسرد باشند و ترجیحا سعی کنند فورا واکنش نشان ندهند. باید به کودک گوشزد کرد که تنها زمانی به حرف او گوش می دهید که دست از گریه و فریاد زدن بردارد. این مهم است که به او نشان دهید عصبانیت او باعث توجه و ناراحتی شما نمی شود چرا که در غیر این صورت کودک از این موضوع استفاده می کند تا هر بار شما را تحت تاثیر قرار دهد.
2. نافرمانی های همیشگی کودک و گوش ندادن به حرف والدین
اکثرا کودکان برای اینکه نشان دهند مهم هستند و برتری خود را نشان دهند یا ثابت کنند که مستقل اند از پدر و مادر خود اطاعت نمی کنند. در یک فرزند پروری مناسب والدین بیش از حد خود مختاری کودک را نباید محدود کنند اما این به این معنا نیست که رفتار بی ادبانه کودک را باید تحمل کرد بلکه تحمل گستاخی کودک اشتباه است. والدین در عین حال که به فرزند خود احترام می گذارند، رفتار درست و غلط را به او می آموزند. در هنگام این رفتار های کودک تا جای امکان آرامش و خونسردی خود را حفظ کنید و به هم ریختگی خود را نشان ندهید.
3. رقابت و حسادت های بیش از حد بین فرزندان
برای والدینی که بیشتر از یک فرزند دارند گاه دعواهای همیشگی و تکراری بین خواهران و برادران ممکن است به یک مشکل اساسی تبدیل شود. یکی از کار هایی که فرزند پروری به والدین توصیه می کند این است که فرزندان را بعد دعوا از هم جدا کنند تا کمی آرامتر شوند. پدر و مادر نباید موضع یک قاضی را داشته باشند و تصمیم بگیرند که کدام فرزند رفتارش درست بوده و کدام یکی اشتباه می کند. به علاوه لازم است از قبل یک سری قوانین گذاشته شود تا از بروز برخی مشکلات جلوگیری شود.
4. دروغگویی کودک
خیلی وقت ها کودکان بدون اینکه بدانند والدین از دروغ گفتن آنها مطلع است دست به دروغگویی می زنند. اول از همه اینکه کودک را برای دروغ گفتن تنبیه و سرزنش نکنید و به جای اینکه عصبی شوید و بد رفتاری کنید بهتر است که به او توضیح دهید که دروغ گفتن رفتار نادرستی است و با دروغ گویی به نتیجه نمی رسند. طبق فرزند پروری سالم بهتر است کمی به کودک زمان بدهیم تا خودش نیز به این نتیجه برسد که دروغ گفتن رفتاری مخرب است و برایش مثال هایی از مشکلاتی که دروغگویی ایجاد می کند بگویید.
5. دیدگاه پرخاشگر و خشونت کودک
یکی دیگر از مشکلات رایج والدین در فرزند پروری عصبانیت های کودک است که ممکن است منجر شود که کودک به ضرب و شتم دیگران بپردازد. در چنین شرایطی لازم است به دنبال دلیل این عصبانیت های مکرر بگردید چرا که بسیار دیده شده که کودک برای عصبی شدن هایش دلایلی مهم دارد. همچنین اگر مشکل کنترل خشم کودک بیش از حد بود بهتر است با یک درمانگر صحبت کنید.
مشاوره فرزند پروری
یک تعریف ساده از مشاوره فرزند پروری به این شکل است: مشاوره ای که به والدین کمک می کند به شیوه ی بهتری با فرزندانشان ارتباط برقرار کنند و به این مشاوره، مشاوره تربیت فرزند نیز گفته می شود. این شکل از مشاوره حتی می تواند تنها با یک والد صورت گیرد یا اینکه هر دو والد شرکت کنند و یا حتی ممکن است دیگران عزیزان و نزدیکان فرزند نیز در آن شرکت کنند. در این مشاوره می توان به همراه کودک شرکت کرد و یا به تنهایی و مشاوره گرفت. همچنین مشاوره فرزند پروری یک مشاوره و درمان کوتاه مدت است.
کودکان اکثرا از والدین خود الگو برداری می کنند و مخصوصا در سنین پایین رفتار والدین تاثیر مهمی بر چگونگی رفتار فرزندان دارد به همین دلیل است که لازم می شود والدین اطلاعات خود را افزایش دهند و یاد بگیرند که در زمان مواجه شدن با مشکلات چگونه باید عمل کنند تا در نهایت به الگویی بهتر برای فرزند خود مبدل شوند. در مشاوره فرزند پروری نیز تمرکز بر همین موضوع است که به والدین رویکرد های درست تربیتی را آموزش دهند و اگر نقصی در نحوه ی تربیت کودک وجود داشت برطرف کنند تا روابط خانواده بهبود پیدا کند.
با این حال هنوز هم بسیاری از مردم عقیده دارند که فرزند پروری امری است که هر والدی می داند چگونه باید انجام دهد و برای آن به آموزش نیاز نیست چرا که کاملا غریزی است اما چنین نیست. همه ی ما در زندگی اشتباه می کنیم و به همین دلیل است که مشاوره فرزند پروری لازم می شود چرا که مشاور با توجه به روانشناسی کودکان والدین را از بهترین روش ها آگاه می کند.
کتاب فرزند پروری
فرزند پروری با کفایت
کتاب فرزند پروری با کفایت یکی از کتاب های مفید در زمینه فرزند پروری است که از تجربیات یک درمانگر والد و کودک به دست آمده. در این کتاب به تحقیقاتی معتبر در زمینه فرزند پروری پرداخته شده و نیاز های عاطفی اساسی را مطرح می کند و به این موضوع می پردازد که چرا تامین این نیاز های عاطفی برای پرورش روانی کودک اهمیت دارد. این کتاب در نهایت به والدین راه های دوری از واکنش های خشمگین و ترمیم رابطه ی خود با فرزند را می آموزد.
امیدواریم که اطلاعات مفیدی را به شما کاربران گرامی ارایه کرده باشیم. لطفا نظرات، پیشنهادات و انتقاداتتون رو در بخش دیدگاه های سایت، با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید. امیدواریم از مطالب آموزشی روانشناسی استفاده لازم را ببرید. مقاله روانشناسی کودک هم بسیار خواندنی است پیشنهاد می شود این مقاله را نیز مطالعه نمایید.
پیج اینستاگرام مهدی خلیلی
اینقدر از بچگی مرکز توجه بودم و همش باید کامل و بی نقص بودم خسته شدم. مدام هدیه از همه دریافت میکردم. جوری که به هیشکی کادو نمیدادن به من میدادن. بچه اول بودم و در کل چون خونواده ها نزدیک هم بودیم کنترل کلی بچه دستم بود همیشه. شاید گاهی به حدود ۱۵ ۱۶ نفر می رسید. ار سنین پایین تا سن نزدیک به خودم. عادت کردم به کنترل محیط اطرافم. البته در صورتی که اون موقع مسئولیتش با خودم باشه نه چندین نفر دخالت کنن. کلا مدرسه هم اکثرا همکارا مامانم بودن و یا کسانی که ارتباط داشتن. بعدم که خونواده کامله و هیشکی در حدم نیست رو مدام گفتن. بچه هاتون رو توی این محیط خیلی کامل نگه ندارین که بعد خلافشو بخوان.
عالي بود استاد
بسيار مفيد و كارآمد
پاينده باشيد 🙏🏻🙏🏻🙏🏻
چقدر جامع و عالی بود👌🏻
ممنون از اینکه آگاهی می‌دهید،یک سوال ممکنست والدینی هر سه شیوه ی مستبدانه، طرد کننده و سهل گیرانه را تؤاما داشته باشند؟
من احساس می‌کنم در کودکی هر سه را تجربه کرده ام , در مواردی مورد تحکم و سختگیری بدون منطق، در مواردی آزاد بودم بدون کنترل و در مواردی هم طرد شدم و هیچکدام حواسشون نبود که در چه وضعیتی هستم.؟!
معمولا یکی از آنها غالی است ولی عجیب بوده تجربه شما
والدینم وقت زیادی برای مراقبت ازم نداشتند ، و من چون آزاد بودم هر چی می‌خواستم با بچه های همسایه و فامیل بازی میکردم برای همین میگم سهل گیر، ولی لوسم نمی‌کردند، خیلی هم نیازهام را برطرف نمی‌کردند، وقتی که حضور داشتند سختگیر بودند و امر و نهی می‌کردند.
اگر یکی از والدین بخواهد از روش مقتدرانه استفاده کند و همسرش روش مستکبرانه یا سهل گیرانه داشته باشد ، تکلیف چیست ؟
آیا گفتن این مطلب به کودک درست است که پدرت یا مادرت اشتباه می‌کند؟
والدین باید بتوانند حرف مشترک بززند و اختلاف نظرشان را حل کنند و به تصمیم ثابتی برسند.
ممنون دکتر،
طرد کردن کودک مثل اینکه کودکان کار را در خیابان رها می‌کنند و مورد بی توجهی قرار می‌دهند ؟
منظور نادیده گرفتن و بی توجهی کردن به نیازهای کودک