روانشناسی کودک و نوجوان در 6 حوزه - خدمات مشاوره و روانشناسی

امتیاز post

فهرست مطالب

روانشناسی کودک و نوجوان چیست

بخشی از علم روانشناسی به بررسی و مطالعه دقیق و علمی تغییراتی که در کودکان و نوجوانان رخ می دهد می پردازد. این تغییرات می توانند جسمی باشند یا عاطفی و روانشناختی و یا حتی نحوه ی عملکردی که کودک و نوجوان در زمینه های اجتماعی دارند. به این شاخه از روانشناسی، روانشناسی کودک و نوجوان گفته می شود.

به علاوه، اطلاعاتی که در روانشناسی کودک از تحقیقات متعدد به دست می آید موجب شناخت بیشتر ما از کودکان و نوجوانان می شود و کمکی است تا نحوه ی صحیح برخورد با آنان را بدانیم. همین امر روش هایی جدید و موثر تری را برای تربیت فرزندان در اختیار والدین قرار می دهد تا بدانند کاربردی ترین روش و سبک فرزند پروری چیست و چگونه باید عمل کنند تا ارتباط بهتری با فرزندان خود داشته باشند.

در حقیقت یکی از اهداف مهم روانشناسی کودک و نوجوان این است که یک حمایت و محافظی برای رشد همه جانبه کودکان و نوجوانان باشد و با ارایه امکانات لازم بستر را برای رشد و شکوفایی پتانسیل های درونی کودک و نوجوان بسازد. روانشناسی کودک و نوجوان تنها در شناخت و آگاهی گام بر نمی دارد بلکه در درمان و رفع مشکلات عاطفی، شناختی، روانی، رشدی و رفتاری کودکان و نوجوانان نیز گام های زیادی برداشته است.

به علاوه نقاطی که فرزندان در آنها آسیب پذیر تر هستند در زمینه های مختلف بیولوژیکی، شناختی، استرس، سلامتی و دیگر تغییراتی که در مراحل رشد کودکان اتفاق می افتد را شاخه ی روانشناسی کودک شناسایی می کند و راه حل هایی برای پیشگیری و در صورت نیاز درمان در اختیار ما قرار می دهد.

روانشناسی کودک چیست

روانشناسی کودک شاخه ای از علم روانشناسی است که به مطالعه ی رشد ناخودآگاه و آگاه کودکان می پردازد و از این مطالعات برای بهبود رشد کودک و یا درمان برخی مشکلات کودکی استفاده می کند. همان طور که یک کودک رشد می کند عوامل بسیاری همچون عوامل فرهنگی، محیطی و ژنتیکی بر این مراحل رشد موثر هستند و ممکن است به پیشرفت کودک کمک کنند و یا مانع رشد مناسب او شوند. اما از آنجایی که کودک نمی تواند به راحتی شرایط خود را توضیح دهد و از تجربه های خود بگوید در این شرایط روانشناسی کودک دست به کار می شود و این تجربیات کودک را بررسی و تجزیه و تحلیل می کند.

روانشناسی کودک زیر مجموعه ای از روانشناسی رشد است. روانشناسی رشد به مراحل رشد در همه ی سنین می پردازد در حالی که روانشناسی کودک بر روی رشد کودک متمرکز است. هدف روانشناسی کودک این است که به کودک و نیاز های او نگاهی دقیق و اختصاصی داشته باشد و شیوه های صحیحی را برای تربیت کودکان برای والدین یا نهاد های آموزشی پیدا کند. از اولین اهداف روانشناسی کودک این است که از مشکلات روانشناختی، روحی و رفتاری کودکان پیشگیری کند و به ما کمک کند تا با شناختن الگوی طبیعی رشد کودک سریعا متوجه تفاوت ها و ناهنجاری ها شویم و در اسرع وقت به آنها رسیدگی کنیم.

همچنین شاخه ای دیگر از روانشناسی وجود دارد که به آن روانشناسی کودکان استثنایی می گویند و در آن به مشکلاتی که این کودکان دارند پرداخته می شود و با روانشناسی کودکان عادی متفاوت است. کودکان استثنایی به کودکانی گفته می شود که مشکلاتی همچون معلولیت و عقب ماندگی های ذهنی و جسمی دارند و یا کم بینا، نابینا، کم شنوا یا ناشنوا هستند یا هر گونه ناتوانی دیگری دارند.

مراحل رشد کودکان از دید روانشناسی کودک

دانستن مراحل رشد کودک برای مشخص شدن سلامتی جسمی و روحی کودک لازم است. اینکه در هر سنی کودک چه توانایی هایی دارد و چه توانایی هایی را باید کسب کند اهمیت زیادی دارد. سنی که کودک می تواند بنشیند، چهار دست و پا برود، با کمک راه برود و در نهایت بدون کمک بتواند گام بردارد و حتی شروع به دویدن کند اطلاعاتی است که در رشد حرکتی کودک باید توجه شود. رشد توانایی های کلامی، شناختی، عاطفی و فکری هم می توان جداگانه بررسی کرد و همه ی این موارد اهمیت دارند و همگی بخشی از روانشناسی کودک هستند.

نوزاد در شش ماهگی شروع به گفتن سخنان نامفهوم می کند، از هر دو طرف می تواند بغلتد و با دست های خود اشیای کوچک را قادر است بگیرد، همچنین می تواند چهره خانواده خود و دوستان و دیگر چهره های آشنا را تشخیص دهد. در هفت ماهگی نوزاد شروع به خزیدن می کند و یا چهار دست و پا روی زمین حرکت می کند. در هشت ماهگی می تواند بدون نیاز به حمایت بنشیند و وقتی نامش را صدا می زنید عکس العمل نشان می دهد.

در نه ماهگی سعی می کند که بر روی پای خود بایستد و امکان دارد در کنار غریبه ها اضطراب داشته باشد و نا آرام شود. در یازده ماهگی کودک قادر است با استفاده از مبلمان بایستد و پدر و مادر خود را صدا بزند و در نهایت در دوازده ماهگی گام های اول خود را بردارد. همه ی این موارد که گفته شد تنها بخشی از مراحل رشد کودک آن هم تنها تا یک سالگی است.

رشد عاطفی کودکان و روانشناسی کودک

هنگامی که کودک از نظر عاطفی رشد می کند به مرور هیجان های آنان نیز پیچیده تر می شوند. در ابتدا نوزادان تنها چند هیجان اولیه مانند خشم، لذت، ترس و غم را نشان می دهند اما به مرور با افزایش سن هیجان های پیچیده تری چون خجالت، احساس گناه، همدلی و غرور را نشان می دهند. رشد عاطفی کودک تحت تاثیر عوامل مختلفی می تواند باشد که این عوامل در روانشناسی کودک مورد بررسی قرار می گیرند.

روانشناسی تربیتی کودکان و روانشناسی کودک

یک موضوعی که امروزه بسیار مورد توجه والدین قرار گرفته این است که چگونه باید فرزندان خود را تربیت کنند. دکتر شارون هال که کتابی در حوزه روانشناسی کودک با عنوان پرورش کودکان در قرن ۲۱ نوشته است معتقد است والدینی که از همان زمان نو پا بودن کودک انتظارات خود را به روشنی و به شکلی که کودک متوجه شود به او بگویند باعث می شوند که این انتظارات در کودک نهادینه شود. کودکان برای اینکه مورد توجه والدین قرار گیرند و والدین به آنها محبت کنند سعی می کنند که آنها را خوشحال کنند و وقتی بدانند انتظار والدین چیست و چه چیزی آنها را خوشحال می کند همان طور رفتار می کنند.

یک روانشناس کودک دیگر چنین می گوید که اگر والدین در سن ۲ سالگی آموزش کودک را شروع کنند با این کار هم کودک سریع تر یاد می گیرد و هم در برابر این آموزش ها کمتر مقاومت می کند و در نهایت امر رفتار او بهتر خواهد بود. طبق اصول روانشناسی کودک در تربیت کودک اول از همه باید قوانینی تعیین کنید که هم قابل احترام باشند و هم با ثبات. کودکان دوست دارند که هر طور که می خواهند رفتار کنند و وقتی اوضاع بر وفق مرادشان نبود ممکن است شروع به گریه و زری و جیغ زدن کنند.

یک درمانگر خانواده به نام هال رونکل چنین گفت که اگر کودک متوجه شود که یک سری شرایط و مسایل مشخص وجود دارد که باید به آنها احترام بگذارد خود را با آن وفق می دهد. مورد دیگری که باید به آن توجه کنید این است که برای کودک دلیل بیاورید و به او بگویید که چرا این انتظارات را از او دارید، در چنین زمانی کودک کمتر لج می کند. کودکان به تعریف و قدردانی نیاز دارند و لازم است زمانی که کودک مطابق قوانین عمل کرد او را تشویق کنید تا بداند شما متوجه او شدید.

تحقیق در مورد روانشناسی کودک

در روانشناسی کودک موضوعات متعددی مطالعه و بررسی می شود. موضوعاتی که در روانشناسی کودک مورد مطالعه قرار می گیرد را می توان در قدم اول جنبه های مختلف رشد را گفت. رشد انسان ابعاد مختلفی همچون رشد زبانی، رشد جسمی، رشد عاطفی، رشد اجتماعی، رشد شناختی، رشد اخلاقی و رشد شخصیتی دارد و مطالعه و تحقیق در تمامی این زمینه های رشدی دوران کودکی مختص روانشناسان کودک است.

از دیگر تحقیق هایی که روانشناسان کودک انجام می دهند در مورد نیاز های کودکان در سنین مختلف است. در هر سنی کودک ممکن است چند مورد نیاز ضروری تر و با اولویت تری داشته باشد مثلا در نوزادی از تولد تا دو سالگی نیاز های جسمی کودک در اولویت است ولی در دوره نوجوانی و سنین بعد از دوازده سالگی کودک نیاز دارد تا استقلال فردی او در اولویت قرار گیرد.

یکی دیگر از اهداف تحقیقی روانشناسی کودک مطالعه کردن در مورد روش های صحیح فرزند پروری است. فرزند پروری نیازمند آگاهی و آشنایی با یک سری اصول دارد و روش ها دارد تا به بهترین نحو تربیت کودکان صورت گیرد. و در نهایت از دیگر هدف های تحقیقاتی روانشناسی کودک شناخت و مقابله با مشکلات رفتاری و روانی دوران کودکی است. کودکان نیز برخی مشکلات روانی و رفتاری دارند که اگر به خوبی و به موقع درمان نشوند ممکن است به دوران بزرگسالی نیز برسد. برخی از اختلالات دوران کودکی می توان اختلال های توجه، اختلال در یادگیری، اتیسم و اختلال های دفعی نام برد.

کتاب روانشناسی کودک و نوجوان

کتاب های زیادی در حوزه روانشناسی کودک وجود دارد که برای والدین جهت ارتقا دانش روانشناسی کودک آنان مناسب هستند. یک نمونه از این کتاب ها را برای مثال می توان کتاب تربیت بدون فریاد نام برد که در این کتاب به این موضوع پرداخته که ما چگونه می توانیم بدون فریاد زدن و به نرمی کودک خود را تربیت کنیم چرا که با فریاد زدن تنها صدای ما شنیده می شود و توجهی به حرفی که میزنیم نمی شود. هدف نویسنده این کتاب این است که به والدین روش های ارتباطی با کودکان را بیاموزد تا بتوانند در آرامش به تعامل با فرزندانشان بپردازند.

از دید روانشناسی کودک همه کتاب ها قابل استفاده نیستند و حتما باید مورد تایید روانشناسان کودک و نوجوان باشند. یکی از دلایل اهمیت آن حساسیت روانشناسی کودک بر روی داده های اولیه به کودکان است.

مشاوره روانشناسی کودک چیست

مشاوره و روانشناسی کودک را می توان نوعی خدمت روانشناسی دانست که تمرکز آن بر کودکان است. روانشناس کودک فردی است که در همه زمینه هایی که ذکر شد به کودک و والدین کمک می کند تا کودک مسیر بهتری را برای رشد طی کند. اما چه زمانی لازم است برای مسایل کودکمان از یک مشاور روانشناس کمک بگیریم؟

یکی از مواردی که در آن لازم می شود که از یک مشاور روانشناس کمک بگیریم زمانی است که خود والدین نتوانند به تنهایی مشکلات را حل کنند. این امکان وجود دارد که والدین حس کنند به تنهایی نمی توانند به کودک خود کمک کنند و یا روش های تربیتی خود را ناکافی ببینند. ممکن است والدین حس کنند که نمی توانند رابطه ی موثری با کودک خود برقرار کنند و انگار زندگی از کنترل آنها خارج شده در این زمان بهترین راه حل می تواند مراجعه به یک روانشناس کودک باشد.

مورد دیگر زمانی است که تغذیه و خواب کودک ناگهانی تغییر می کند. برخی از مشکلات خواب و تغذیه کودک می تواند از مشکلاتی خبر دهد که نیازمند مشاوره هستند.

چند مورد دیگر از مسایلی که نیازمند کمک گرفتن از مشاور است می توان چنین نام برد:

در صورتی که کودک دچار اختلال در توجه و تمرکز شود
اگر کودک علایم اضطراب جدایی نشان دهد
برای کودکی که احساس گناه و عذاب وجدان دارد
برای کودکی که همیشه عصبی است
در صورتی که کودک گوشه گیر و کم حرف شود
در صورتی که کودک مدت هاست که افسرده است

تست روانشناسی کودک

در حوزه روانشناسی کودک آزمون های گوناگونی ساخته شده که چند مورد از این آزمون های مشهور را می توان چنین نام برد:

آزمون گودیناف در روانشناسی کودک

این آزمون مخصوص کودکان ۳ تا ۱۰ سال می باشد و هدف آن سنجش هوش کودک است. در این تست از کودک خواسته می شود که یک نقاشی زیبا بکشد و این نقاشی را با تکنیک های روانشناسی بررسی می کنند.

آزمون بندر-گشالت در روانشناسی کودک

این آزمون مربوط به سنی است که کودک مقاطع تحصیلی را شروع می کند یعنی حدودا ۷ سالگی

آزمون ریون کودکان در روانشناسی کودک

این آزمون از ۳۶ تصویر تشکیل شده که به کودک ۵ تا ۹ ساله نشان داده می شود و از او خواسته می شود که قسمت بریده شده را با تصاویری مناسب از بین شش تصویر پر کند

روانشناسی رفتار کودک

طبق نظریات روانشناسی کودک، کودکان در هر سنی از رشد رفتار های خاصی را نشان می دهند و همچنین مشکلات رفتاری خاصی را نیز ممکن است در کودکان دیده شود که گاه نیاز به مشاوره پیدا می کند. برخی از مشکلات رفتاری کودکان طبق روانشناسی کودک را می توان چنین نام برد:

مکیدن انگشت
ناخن جویدن
لجبازی های شدید کودکانه
دروغگویی کودک
خجالتی و کم رو بودن کودک
پرخاشگری کردن و همیشه عصبی بودن
بهانه گیری های مداوم کودک و نق زدن

روانشناسی نقاشی کودکان و روانشناسی کودک

از دید روانشناسی کودک جالب است بدانید که از نقاشی های کودکان می توان اطلاعات مفیدی به دست آورد. نقاشی های کودکان اطلاعات بسیار مفیدی در مورد عواطف کودک می دهد. بیشتر کودکان به خوبی نمی توانند احساسات خود را بیان کنند و از این رو بررسی نقاشی کودک فرصت خوبی را برای فهم احساسات ابراز شده در آن می دهد. از طرف دیگر می توان به کمک نقاشی های کودک به دنیای کودکانه او وارد شد. اینکه نقاشی کودک در چه سطحی است قابلیت های شناختی او را مشخص می کند و از نقاشی می توان به عنوان یک شاخص برای تعیین رشد و تاخیر آن استفاده کرد.

روانشناسان کودک در مطالعات خود در حوزه روانشناسی کودک مشاهده کردند که کودکانی که در آزمون های نقاشی نمره های بهتری می گیرند سطح هوش بالاتری نیز دارند. با این حال برای اینکه اطلاعاتی از هوش و شخصیت کودک به دست آوریم بهتر است از روانشناسی کودک و نوجوان کمک گرفت. روانشناسان معتقدند نقاشی های کودکان نشان دهنده ی بازتاب های دنیای درونی کودک است و دیدگاه او نسبت به جهان را نشان می دهد. در نقاشی های کودک می توان طرز فکر و دیدگاه او از روابط خانواده اش را مشاهده کرد و اینکه محیط خانواده را چطور می بیند در نقاشی های کودک کاملا مشهود است.

طبق نظر روانشناسی کودک، کودکان اکثرا در سن یک سالگی تنها شیوه ای که با قلم و کاغذ کار می کنند این است که با قلم به کاغذ ضربه بزنند. همچنین روانشناسی کودک اعتقاد دارد که در ۱۸ تا ۲۰ ماهگی در صورتی که شرایط برای کودک مهیا باشد تا به این رشد برسد شروع به خط کشیدن روی کاغذ می کند و در نهایت در ۳ سالگی کودک سعی به کشیدن تصاویری که در ذهن دارد می کند. در سنین ۵ و ۶ سالگی کودک تنها چیزهایی را می کشد که برایش مهم هستند.

روانشناسی کودک بیان می کند که عموما در کودکان نقاشی های با جزئیات از هوش بالای آنها خبر می دهد برای مثال کودک برای کشیدن انسان تمام اعضای بدن را به دقت نقاشی می کشد. البته باید در نظر داشت گاهی رسم جزئیات اضافه بر سازمان می تواند بیانگر نوعی وسواس فکری عملی در کودک باشد.

چرا روانشناسی کودک اهمیت دارد ؟ اهداف روانشناسی کودک چیست ؟

اولین بار که روانشناسان به شکل جدی به مطالعه در مورد کودکان و روانشناسی کودک پرداختند قرن هفدهم بود. یکی از اولین روانشناسان که در حوزه روانشناسی کودک مطالعاتی انجام داد جان لاک بود. جان لاک معتقد بود که ذهن کودک مانند لوحی سفید است و این تجربه های محیطی است که موجب شکل گیری شخصیت کودک می شود. این تاکید جان لاک بر تجربه های محیطی و چگونگی محیط اولیه در شکل گیری شخصیت کودک نشان دهنده ی اهمیت نقش پدر و مادر و مسئولیتی که در قبال کودک دارند است. لاک معتقد بود والدین کودکان باید از لحظه ای که کودک متولد می شود برای رشد او محیطی مناسب را بسازند.

یکی دیگر از روانشناسان مشهور زیگموند فروید است که به او پدر روانشناسی نیز می گویند. فروید در نظریه خود بر تجربه های دوران کودکی تاکید زیادی می کند و می گوید که شخصیت انسان در کودکی شکل می گیرد. وی معتقد بود تجربه های چند سال اول زندگی بر تمامی جنبه ها تاثیر گذار خواهد بود و ناخودآگاه شخص را تشکیل می دهد. به همین دلیل است که در نظریه فروید دوران کودکی بسیار مهم و اثر گذار است.

هدف ما از روانشناسی کودک جنبه های مختلف کودکان است که با شناخت بیشتر آنها بتوانیم بهترین راه برای کمک به رشد طبیعی کودکان پیدا کنیم و مشکلات و انحراف ها و کج رفتاری های کودک را شناسایی کنیم. در این رشته از روانشناسی به پروسه ی رشد و شکل گیری کودک می پردازند. در روانشناسی کودک سعی می شود که در همان سنین ابتدایی رشد و زمانی که شخصیت در حال شکل گیری است توانایی کودک را افزایش دهد تا بتواند با مشکلات و سختی های احتمالی راحت تر مواجه شود.

امیدواریم که مقاله روانشناسی کودک و نوجوان برای خانواده هایی که می خواهند با روانشناسی کودک آشنا شوند اطلاعات مفیدی را ارایه کرده باشیم. لطفا نظرات، پیشنهادات و انتقاداتتون رو در بخش دیدگاه های سایت، با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید. امیدواریم از مطالب آموزشی روانشناسی استفاده لازم را ببرید. مقاله قصه درمانی کودکان هم بسیار خواندنی است پیشنهاد می شود این مقاله را نیز مطالعه نمایید.

پیج اینستاگرام مهدی خلیلی