خانواده يک سيستم اجتماعی مشتمل از افراد می باشد که از طریق ازدواج، تولید مثل و پرورش فرزندان با هم زندگی می كنند. این سیستم و سازمان اجتماعی در طول تاریخ نقشی حياتی برای رشد و پیشرفت و اجتماعی شدن انسان ایفا کرده است. خانواده بی شک مهمترین سازمانی است که بستر ساز رشد ورفاه جسمی، روانی واجتماعی كودک و عامل رسیدن وی به تعادل (فيزيكی، روانی و اجتماعی) است.
اجتماعی شدن و آشنايی با قوانین، نقش ها و ارزشهای فرهنگی به طور طبيعی در خانواده ها صورت می گيرد و کودک در تعاملات ابتدايی خود با خانواده به يک موجود اجتماعی تبديل می شود (موسوی 1383). خانواده درمانی گروه را به عنوان واحدی برای مطالعه و درمان برمی گزیند. در حالی که بسیاری از روشهای درمانی بر فرد تمرکز دارند. خانواده درمانی معمولا مشکلات را در بطن محيط، خصوصا در محیط خانواده مورد بررسی قرار می دهد. خانواده درمانی بیشتر بر فرایندهای بین فردی توجه دارد تا بر مشکلات موجود در روان اعضای خانواده هایی که به درمان آنها می پردازد.
فهرست مطالب
انواع رویکرد های خانواده درمانی
خانواده درمانی سیستمی
يكی از رويكردهای مهم در خانواده درمانی، رویکرد خانواده درمانی سيستمی است. این رویکرد بر این فرض بنا شده است که فرد نمی تواند جدا از سیستم خانواده مورد درک و شناسايی قرار گیرد. يكی از اصول اساسی در این دیدگاه آن است که تغییر در يک بخش از سیستم باعث دگرگونی در سایر بخش های سازمان می گردد. چنانچه واحد خانواده به شیوه باز متحول گردد، فرد نیز از تحولات سیستم تاثير پذيری خواهد داشت و همچنین عکس این موضوع نیز صادق است.
از این رو درمان در برگیرنده ی ارزيابی و سپس مداخله در مشکلات فرد است به شرطی که مشکلات فرد در زمینه ی تعامل او با سایر اعضای خانواده مورد بررسی قرار گیرد. از نظر رویکرد سيستمی، فردی دارای بهداشت روانی خواهد بود که در علاوه بر حفظ احساس تعلق به سیستم خانواده، حس فردیت و تمایز خویش را نیز حفظ کند. (کوری. ترجمه حسينی)
فرضیات خانواده درمانی سیستمی بر خلاف نظریات رويكردهای درون روانی مانند روانکاوی می باشد که برای درمان آسیب روانی به درون شخص نفوذ می کنند. رویکرد خانواده درمانی بين فردی می باشد و هرگونه آسیب در فرد را نتیجه تعاملات شخص با خانواده می دانند، و اعتقاد دارند اگر روابط سیستم خانواده بهبود یابد در رفتار درمانجو نیز بهبودی حاصل خواهد شد.
تغییر دیدگاه خانواده درمانی
بهترین دکتر مشاور خانواده در تهران
تا زمانیکه مجموعه خاصی از نگرش، فلسفه، دیدگاه نظری، نحوه کار یا روش شناسی بر تفكرات علمی حاکم باشد راه حل مشکلات نیز با توجه به دیدگاه همان مكتب ارایه خواهد شد. اما زمانیکه مشکلات شديدی پیدا می شود که با الگوهای رایج نتوان آنها را توضیح داد، تلاش می شود تا نظام علمی موجود با یک نظام مناسب تری که بتواند بهتر آن مشکل را تبیین کند جابجا شود. هنگامی که نظام فکری قدیمی واژگون شد، دیدگاه ها نیز تغییر خواهند کرد و رویدادهای قبلی معنای دیگری به خود می گیرند. بنابر نظر آقای کوهن نتیجه این انتقال به الگوی جديد يک انقلاب علمی خواهد بود.
چنین انقلابی در دهه 1950 دقيقا در نحوی تفكر بسياری از روان درمانگران رخ داد. این همان دوره ای بود که خانواده درمانی کار خودش را شروع کرد. حتی بعضی ها از این هم فراتر رفتند و خانواده درمانی را يک انقلاب معرفت شناسی در حوزه علوم رفتاری به حساب آوردند. اساسا معرفت شناسی به اين مورد اشاره دارد که دانش انسان در مورد جهان چگونه حاصل می شود. این حوزه فلسفی شامل قواعدی برای معنا بخشیدن به پدیده هاست (گلدنبرگ و گلدنبرگ 1382).
نظریه جامع سیستمها که شامل يک جهانبینی اساسی است که نقطه قوت اصلی آن کلی نگری و يكپارچگی بودن آن می باشد که برتالانفی یکی از اولین افراد پیشگام در ظهور آن بوده است. نظریه جامع سیستمها (GST) که ريشه اصلی آن در مجموعه ای شامل بازخوردهای خود نظارتی با گستره متنوعی از مطالعات دقیق در حوزه های مختلفی اعم از رياضی، زیست شناسی، جامعه شناسی، رباتیک و مطالعات خانواده را در بر می گیرد. در طول جنگ جهانی دوم ابتدا برای تجهیز و گسترش اطلاعات علمی از دیدگاه نظریه های سیستمی به عنوان يک بخش مهم در تعاملات انسانی به کار برده شد.
گرچه رویکرد عمومی سیستمی در تعدادی از ارتباطات منظم خانوادگی نفوذ کرده بود و کم کم به کار بستن درمان سیستمی در کار پژوهشگران مختلف به سرپرستی گری گوری بتسون در پیدایش جنبش خانواده درمانی بكار رفت. همچنین در گروه پالو آلتو كه شامل خانواده درمانگران معروفی مانند خانم ویرجینیا ستیر بود که آنها ويژگيهای نظریه سیستمی را برای پیشبرد تعاملات سیستمی به روابط زناشويی و خانوادها ملحق کرند. این پیشگامان در ایجاد نظریه خانواده درمانی که نفوذش بعدها برای غنی سازی کارکرد خوب خانواده ها و روابط زناشويی بود؛ سهيم شدند.
تاریخچه خانواده درمانی
خانواده درمانی پس از جنگ دوم جهانی رشد و توسعه یافت. اگر چه اهمیت خانواده بیماران روانی قبلا هم از سوی بعضی از روانشناسان شناخته شده بود، اما غالب پاسخ آنها این بود که افراد را از خانواده هایشان جدا کنند تا از اثر زیان بار احتمالی وجود آنها در محیط خانواده جلوگیری شود. فروید که تاثیر زیادی در زمان قبل جنگ داشت، اعتقاد داشت مشکلات روانی بیماران او به رفتارهای متقابل و تعاملات ناسالم دوران کودکی آنها با والدینشان باز می گردد؛ بنابراین به دنبال آن بود که بیماران را از خانواده هایشان جدا کند.
بنابر این خانواده درمانی معرف راهی شد خلاف آن چیزی که فروید در درمان مراجعینش دنبال می کرد محسوب می شد. این موضوع تاخیر رشد خانواده درمانی را توجیح می کند. با این وجود درمانگران پیرو مکتب روانکاوی از اولین کسانی بودند که روش خانوادگی نسبت به اختلالات روانی را مد نظر قرار دادند ( بارکر, 1375).
گرچه آلفرد آدلر به عنوان اولین روان شناسی بود که با استفاده از رویکرد سیستمی خانواده درمانی را به اجرا گذاشت. او تقریبا بیشتر از 30 کلینیک راهنمایی کودک در وین بعد از جنگ جهانی اول باز کرد. بعدها رودلف دریکورز مفهوم کلینیک راهنمایی کودک را به شکل مراكز آموزش خانواده به آمریکا انتقال داد (کوری, ترجمه محمدی).
تقسیم بندی خانواده درمانگران
با وجود اینکه بر سر ایجاد مشکل در شبکه درهم تنیده روابط خانواده توافقی وجود دارد برسر اینکه در درمان آنها چه باید کرد، اتفاق نظری وجود ندارد. برخی درمانگران باور دارند وقتی می توان درمان را “خانواده درمانی” تلقی کرد که تمامی اعضای خانواده يعنی والدين و کودکان در برنامه درمانی حضور داشته باشند. بعضی دیگر از درمانگران رويكردی عملگرا دارند و با تعداد عضو حاضر در جلسه درمانی کار خانواده درمانی را ادامه می دهند.
بعضی هم بر این باور هستند که خانواده درمانی را می توان از طریق يكی از اعضای خانواده شروع کرد. برخی هم تا دو نسل از خانواده را در درمان شرکت می دهند. آكرمن باور دارد شوق و اكتشاف خانواده درمانی را پر کرده است. اشكال موجود در درمان خانواده متعدد است و مسیر تکاملی در این حیطه يكنواخت بنظر نمی رسد. او همچنین در سال 1970 به وجود 10 شکل خانواده درمانی اشاره می کند که عبارتند از:
- مشاوره زناشويی
- مشاوره خانوادگی
- درمان متمرکز بر يک يا دو عضو مهم خانواده برای رفع روابط باندی و تغيير خانواده
- تغيير الگوهای ارتباطی
- درمان متمرکز بر تعامل عاطفی
- درمان تجربی گرا
- رویه بحران در درمان خانواده
- رویکرد مقتدرانه و ساختار قدرت در روابط خانواده
- درمان چند خانواده
- رویکرد درمان شبکه خویشاوندی
بهترین مشاور خانواده
آکرمن در ادامه به این نتیجه می رسد که این رویکردهای خانواده درمانی به طور کامل از هم جدا نیستند و اگر وجه اشتراک آنها در نظر گرفته شود، می توان آنها را در سه دسته خلاصه کرد
- تحليلی- زيستی
- الگوی روان – اجتماعی
- الگوی كلی سيستمی
به غیر از این دسته بندی خانواده درمانی که توسط آكرمن انجام شد دسته بندی ديگری نیز بر اساس دیدگاه نظری خانواده درمانگران صورت گرفت. كميته خانواده GAP درمانگران خانواده را به این شکل طبقه بندی می کند که گروه A درمانگرانی را شامل می شود که با تک تک اعضای خانواده مصاحبه می کنند و تمرکز روی فرد است. گروه Z شامل درمانگرانی است که صرفا با کل سیستم خانواده فقط کار می کنند. گرچه در هر دو گروه هدف درمان خانواده است.
تقسیم بر اساس رفتار درمانگران
ايلز و فربر درمانگران خانواده را براساس رفتارهایشان در جلسه درمان به دو گروه واکنش گران و عاملان تقسيم می کنند. نوع عامل به درمانگری گفته می شود که دارای شخصيت مهاجم، اجتماعي و فرمند که صاحب يک نظام ارزشی قوی است. به عنوان مثال ” آکرمن” درمانگری است با گرمی و شوخی تمام مقررات خانواده را در هم می شكند، ” ویرجینیا ستير” از جمله درمانگرانی است که به مردم طرز زندگی کردن را یاد می دهد، “سالوادور مینوچین” هم از جمله درمانگرانی است که با حرکات سریع اقدام به شکستن الگو های مختل کننده خانواده می کند و ” موری بوین” نیز با طلب پایان ناپذیر خود برای كاوش پیشرفت خانواده را رهبری می کند همگی جزو عاملان هستند.
درمانگران واکنش گر شخصيتی دارند با خصلت اجتماعی ملايم تر که با ورود به خانواده، به اقتضای زمان، نقشهای مختلفی را بازی می کنند. واکنش گران به دو گروه تقسیم می شوند به تحلیل گر و طرفداران نطریه سیستمی که « ويته گر، نگی وفرا مو، وينه، سیلز» همگی جزو خانواده درمانگران تحلیل گر تلقی می شوند. «هی لی و جکسون » هم جزو درمانگران سیستم گرای محض به شمار می روند که از اضداد جهت تغییر ساختار قدرت در خانواده استفاده می کنند.
دکتر روانشناس خانواده
مدل ارتباطات گریگوری بیتسون که بعدها توسط جکسون، هی لی و ستير به شكوفایی رسید، برای تشریح اختلالات خانواده از «ارتباطات و مدل ساختی» بهره می برد. نتیجه کار اولیه، «درمان استراتژيک» و «درمان ساختی خانواده» بود. اگر بخواهیم درمان استراتژيک و از جمله روش «هی لی» را توضیح دهیم باید گفت که تلفیق رویکرد سیستمی ارتباط، استفاده از اضداد، و هیپنوتیزم استراتژيک ميلتون اریکسون است که در مجموع همه آنها چارچوبی برای ايجاد تغییر در ساختار خانواده را فراهم می کند.
تمرکز کار خانواده درمانی بر مشکلات مطرح شده است، واقعیت مشكل به ساده ترین شکل موجود توصيف می شود و برنامه درمانی برای آن مشکل طرح ريزی می شود.
در نظریه سیستمی بوئن تمرکز بر مفاهیم مربوط به روانکاوی و اسكيزوفرنی است. بوئن در مورد اختلالات عاطفی، یک نظریه جامع، گسترده و مبتنی بر سیستم ایجاد کرد. حیطه کار او تا سه الی چهار نسل را در بر می گيرد. هم اکنون رويكرد سيستمی از حاشیه به مرکز رشته خانواده درمانی آمده است. در حال حاضر کلا چهار نوع رویکرد سیستمی وجود دارد:
- سيستمهای كلی خانواده درمانی
- خانواده درمانی ساختی
- خانواده درمانی استراتژيک
- نظریه درمان سیستمی بوئن
خانواده درمانی به روش مینوچین
سالوادر مینوچین، در دهه 1960 با تحقیق کردن بر پسران بزهکار خانواده های فقیر در مدرسه ای در نیویورک، خانواده درمانی ساختاری را توانست بوجود آورد. مینوچین طی تحقیق و پژوهش با همکارانش در كلينيک راهنمايی كودک فيلادلفيا نظریه و کاربست خانواده درمانی ساختاری را توانست اصلاح کند. به این شکل که درمانگر با تمرکز کردن روی سیستم یا ساختار خانواده، به خانواده كمک می كند تا الگوهای کلیشه ای خود را تغییر یا تعدیل کند و همچنین در روابط بین اعضای خانواده بازنگری کند.
او اعتقاد داشت قبل از کاهش یا برطرف کردن نشانه های اعضای خانواده باید تغییرات ساختاری در خانواده رخ دهند. در این رویکرد خانواده درمانی درمانگران بیشتر فعال هستند و بیشتر کارها را انجام می دهند و درمانگر ان می بایست از ساختار و مقررات حاکم بر خانواده مطلع شوند. همچنین توجه درمانگران بر تکنیک اینجا و اکنون متمرکز است.
خانواده درمانی به روش بوئن
موری بوئن که یكی از طراحان اصلی خانواده درمانی بود و بخش بزرگی از نظریه بوئن از کار با افراد اسکیزوفرن در خانواده ها شکل گرفت. بوئن معتقد بود در خانواده درمانی، خانواده ها را زمانی می توان بهتر شناخت که از دیدگاه سه نسلی بررسی شوند چون الگوهای تعاملی بین فردی، اعضای خانواده را در طول چند نسل ادامه پیدا می کنند. بوئن معتقد است بسیاری از مشکلات خانواده ها به این دلیل رخ می دهد که اعضای خانواده خود را از لحاظ روان شناختی از خانواده پدری خود جدا نساخته اند.
این وابستگی به خانواده پدری در خانواده درمانی در واقع نقطه مشترک خانواده هایی است که یک یا هر دو والد هنوز وابسته به خانواده های خود هستند و در تعیین روابطشان با همسرشان لازم است آنها را درنظر بگیرند. به نوعی می توان گفت این والدین هنوز بخشی از «توده خود» یا «نظام هیجانی» خانواده های پدری خود هستند. خانواد درمانی از دید بوئن ترغیب خانواده بخصوص والدین به پیدا کردن و انطباق روابطشان با والدین و همه افراد خانواده است. از جمله مفاهیم مهم او مفاهیم تمایز بین خود و مثلث سازی است. (بارکر۱۳۷۵)
امیدواریم که اطلاعات مفیدی را به شما کاربران گرامی ارایه کرده باشیم. لطفا نظرات، پیشنهادات و انتقاداتتون رو در بخش دیدگاه های سایت، با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید. در وبسایت مهدی خلیلی بهترین مطالب آموزشی روانشناسی قرار داده خواهد شد. امیدواریم از این مطالب آموزشی روانشناسی استفاده لازم را ببرید. مقاله افسردگی نوجوانان هم بسیار خواندنی است. پیشنهاد می شود این مقاله را نیز مطالعه نمایید.
منابع:
- جیمزاو. پروچسکا۔جان.سی. نورکراس. نظریه های روان درمانی.ترجمه، یحیی سید محمدی انتشارات رشد 1385
- اشرف السادات موسوی.خانواده درمانی کاربردی با رویکرد سیستمی. چاپ دوم 1383ناشر دانشگاه الزهرا
- جرالد كری.نظریه و کاربست مشاوره و روان درمانی.ترجمه، یحیی سید محمدی انتشارات ارسباران چاپ دوم بهار 1387
- جرالد كوری. مورد پژوهی در مشاوره و روان درمانی. مترجمان، عبدالله شفیع آبادی، بی تا حسینی. انتشارات جنگل.1386
- ایرنه گلدنبرگ- هربرت گلدنبرگ.خانواده درمانی مولفان مترجمان حمید رضا شاهی دکتر سیامک نقشبندی الهام ارجمند نشر روان 1382
- جی هی لی. روان درمانی خانواده ترجمه دکتر باقر ثنایی انتشارات امیر كبیر 1380
- فیلیپ باركر. خانواده درمانی پایه. مترجمان محسن دهقانی، زهره دهقانی انتشارات رشد (1375)
ممنون از شما. 🙏
عالی بود👌🏻