اختلال تغذیه یا اختلالات تغذیه ای به دسته ای از اختلالات گفته می شود که به شکل عادت های غیر طبیعی در تغذیه بروز پیدا می کنند. اختلال تغذیه می توانند از اجتناب از خوردن تا پرخوری را در بر گیرد. بیشتر اختلالات تغذیه برخی دلایل روانی دارند که موجب مشکلات تغذیه ای می شود مثلا ممکن است فرد وسواس شدیدی نسبت به وزن خود داشته باشد و یا شدیدا حس کند شکل بدن او آن طور که باید باشد نیست. اختلال تغذیه غالبا ریشه روان شناختی دارند و درمان اختلال تغذیه نیازمند کمک گرفتن از روانشناس بالینی است.
اختلال تغذیه با توجه به اینکه انواع گوناگونی دارند نشانه های مختلفی نیز می توانند داشته باشند که از شایع ترین این نشانه های اختلال تغذیه می توان پرخوری شدید، اجتناب از خوردن، استفراغ عمدی، ورزش های شدید و غیر معمول را ذکر کرد. اختلال تغذیه هم در آقایان و هم در خانم ها در هر سنی دیده می شود اما شیوع اختلال تغذیه در نوجوانان و بانوان جوان بیشتر است. اختلال تغذیه ممکن است به حدی جدی شوند که آسیب شدیدی به بدن فرد وارد کند و حتی اگر درمان نشود ممکن است منجر به مرگ فرد مبتلا شود.
فهرست مطالب
انواع اختلال تغذیه ای
از انواع اختلال عصبی می توان موارد زیر را نام برد:
1. پرخوری یا پر اشتهایی عصبی (بولیمیا)
اختلال پراشتهایی عصبی نیز اختلال رایجی است در بین اختلال های تغذیه ای که مبتلایان به آن غالبا نوجوانان و خانم ها هستند. به این اختلال تغذیه جوع نیز گفته می شود. در این اختلال تغذیه فرد در یک دوره زمانی به شکل توقف ناپذیری غذا می خورد. پرخوری مبتلایان بولیمیا به حدی است که حس می کنند کنترلی بر خوردن خود ندارند و آنقدر می خورند تا سیری دردناکی را حس کنند.
این افراد ممکن است در خوردن هر خوراکی و غذایی زیاده روی کند ولی معمولا پرخوری فرد در مصرف غذایی دیده می شود که سعی در اجتناب از آن را دارد. در نهایت فرد مبتلا به پرخوری عصبی پس از اینکه مقدار زیادی غذا را مصرف کرد برای اینکه هم معده و روده خود را آرام کند و از درد راحت شود و هم آن حجم بالای کالری را که خورده تعدیل کند دست به اعمال پاکسازی (استفراغ اجباری، روزه داری، ورزش بیش از حد، ملین و حتی تنقیه) می زند.
2. بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا)
اختلال بی اشتهایی عصبی در بین اختلال تغذیه جزو شایع ترین اختلال است که دیده می شود که در زنان نیز شیوع آن بیشتر می باشد. در این اختلال فرد مبتلا غالبا خود را چاق می داند حتی اگر واقعا چنین نباشد که اغلب هم این طور است که وزن این افراد برخلاف تصور خودشان به شدت پایین است.
فرد مبتلا به آنورکسیا از اینکه غذا بخورد واهمه دارد و همواره تلاش است که تا حد ممکن کالری غذا های خود را محدود کند و از طرف دیگر هر مقدار غذایی هم که مصرف کند تلاش می کند با روش های مختلف پاکسازی مانند استفراغ، ورزش بیش از حد و یا حتی استفاده از ملین از جذب شدن آن جلوگیری کند.
3. پرخوری
اختلال پرخوری اختلالی است که می تواند در هر شخص و سنی دیده شود اما این اختلال هم مانند دیگر اختلال های تغذیه ای در جوانان و نوجوانان بیشتر است. در این اختلال هم فرد غالبا به پرخوری می پردازد ولی پس از پرخوری سعی در جبران نمی کند و خود را وادار به مصرف و پاکسازی کالری های اضافی نمی کند.
هنگام پرخوری کردن فرد کنترلی بر متوقف کردن خود ندارد و به طور منظم غذا می خورد که اغلب غذا خوردن او سریع و یا بسیار زیاد است. پرخوری در این افراد دوره هایی دارد که بیشتر هفته ای یک بار شایع است و وزن مبتلایان ممکن است بیشتر از وزن معمول باشد و یا حتی وزنی طبیعی داشته باشند.
4. بی اشتهایی
در این اختلال تغذیه افراد هیچ علاقه ای به خوردن ندارند و برعکس مبتلایان به بی اشتهایی عصبی ترس از افزایش وزن ندارند. مبتلایان به بی اشتهایی حداقل نیاز های غذایی که بدن آنها به صورت روزانه لازم دارد را نیز مصرف نمی کنند. شدیدا نسبت به خوردن بی علاقه هستند و حتی گاهی نگران اتفاق هایی که ممکن است با خوردن برایشان بیفتد هستند مثلا ترسی غیر معمول دارند که هنگام خوردن دچار خفگی شوند.
بی اشتهایی اکثرا در کودکان دیده می شود اما ممکن است ادامه دار شود و تا بزرگسالی نیز همراه فرد باشد. شیوع این اختلال در زنان و مردان به یک اندازه است و مبتلایان اکثرا کمبود وزن دارند و چون مواد غذایی کافی مصرف نمی کنند و کمبود مواد مغذی دارند دچار مشکلات سلامتی می شوند.
5. هرزه خواری یا پیکا
در این اختلال تغذیه فرد تمایل دارد که چیز هایی بخورد که غذا به شمار نمی آیند. اختلال پیکا ممکن است در هر سن و هر فردی دیده شود اما در زنان باردار، کودکان و یا افرادی که مشکلات ناتوانی ذهنی دارند شیوع بیشتری دارد. در پیکا فرد ممکن است هوس خوردن هر چیزی را داشته باشد مانند یخ، گچ، خاک، کاغذ، صابون، مو، پارچه، پشم یا مواد شوینده لباسشویی و غیره. مبتلایان به این اختلال تغذیه ممکن دچار مسمومیت، صدمه به روده، عفونت و کمبودهای تغذیه ای شوند و حتی بسته به آن چیزی که فرد هوس خوردن آن را داشته باشد ممکن است به بیماری کشنده تبدیل شود.
6. اختلال نشخوار
در این اختلال تغذیه مبتلایان به نشخوار بدون اینکه استفراغ کنند و یا حالت تهوع داشته باشند غذا را به دهان باز می گردانند که گاهی این رفتار عمدی نیست و در نهایت ممکن است آن غذای برگشته را دوباره بجوند و ببلعند و یا تف کنند. این اختلال تغذیه به دلیل یک بیماری دیگر و اختلال دیگری چون پرخوری عصبی یا بی اشتهایی عصبی ایجاد نمی شود. معمولا در ۳۰ دقیقه اول بعد اینکه غذا خورده شد نشخوار اتفاق می افتد.
افراد دارای اختلال تغذیه نشخوار ممکن است دچار سوتغذیه نیز شوند و این در صورتی است که برای جلوگیری از این اختلال غذای کمتری بخورند و یا مدام غذا رو تف کنند. این اختلال تغذیه بیشتر در نوزادان بین ۳ تا ۱۲ ماه دیده می شود و بعد از گذشت مدتی نیز ناپدید می شود. همچنین در افراد مبتلا به ناتوانی های ذهنی نیز شیوع دارد. اگر این اختلال تغذیه در کودک و بزرگسال ایجاد شود رفع آن دیگر خود به خودی نخواهد بود و نیازمند درمان است.
7. سندرم خوردن شبانه
در این اختلال تغذیه افراد خیلی وقت ها شبانه از خواب بیدار می شوند و غذا می خورند و این غذا خوردن بیشتر از جد معمول آنها در شبانه روز است. مبتلایان به سندرم خوردن شبانه معمولا دو بار در هفته را شبانه برای خوردن غذا بیدار می شوند.
اختلال تغذیه در کودکان و نوجوانان
وزن و تغذیه مناسب در دوران کودکی و نوجوانی از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که سایر جنبه های رشدی نیز رابطه ی زیادی با تغذیه دارند. با این حال متاسفانه گاهی کودکان و نوجوانان دچار اختلال تغذیه می شوند که عملکرد صحیح بدن آنها را دچار اختلال می کند و برخی الگوهای خوردن در آنها نمایان می شود که والدین را نگران رشد فرزندشان می کند.
اختلال تغذیه ای در بیشتر نوجوانان در سنین ۱۱ تا ۱۳ سالگی شروع می شود و اختلال تغذیه در دختران بیشتر از پسران می باشد. با وجود اینکه این اختلالات و مشکلات مربوط به آنها بسیار آزار دهنده هستند اما متاسفانه بیشتر نوجوانانی که به اختلال تغذیه دچار می شوند مشکلات خود را مدت ها به والدین خود نمی گویند و حتی ممکن است تا سالها پنهان کنند.
اختلال تغذیه علاوه بر اینکه با میزان و نحوه ی غذا خوردن مرتبط هستند غالبا به نظری که فرد در مورد اندام خودش دارد نیز ارتباط دارند و در بیشتر مواقع فرد مبتلا به اختلال تغذیه از خودش تصورات منفی و اغراق شده دارد. کودکانی که به این اختلال ها مبتلا می شوند بیشتر کودکانی هستند که بیش از حد خود را سرزنش می کنند و با افکار بی ارزشی و بی فایده بودن دست پنجه نرم می کنند.
همان طور که گفته شد از آنجایی که کودکان و نوجوانان اکثرا از این مشکلات خود به والدین نمی گویند به همین دلیل خوب است که والدین به برخی نشانه های اختلال تغذیه در فرزندانشان توجه کنند و در صورت لزوم بتوانند اقدامات مناسب را هر چه زود تر انجام دهند. از این نشانه های اختلال تغذیه می توان به نشانه های زیر اشاره کرد.
- کاهش وزن
- منزوی شدن
- ورزش کردن افراطی
- روی آوردن به عادات غذایی عجیب
- گرفتن رژیم های غذایی سخت
- نگران بودن و دغدغه ی بیش از اندازه در مورد فرم و ظاهر بدن
- احتکار کردن یا پنهان کردن غذا
- تغییر شخصیت
بی اشتهایی محدود کننده
شاید شما نیز این اصلاح را در اختلال تغذیه شنیده باشید اما بی اشتهایی محدود کننده چیست؟ همان طور که ذکر شد بی اشتهایی عصبی ممکن است به دو شکل ظاهر شود. شکل اول بی اشتهایی عصبی در افرادی است که پرخوری می کنند و بعد از پرخوری کردن دست به اعمال پاکسازی می زنند که به این زیر شاخه نوع پرخوری/پاکسازی می گویند.
در شکل دوم این اختلال تغذیه فرد مواد غذایی خود را محدود می کند و رژیم های سختگیرانه ای دارد و از خوردن غذا اجتناب می کند که به این زیر شاخه نوع محدود کننده می گوییم. بنابراین بی اشتهایی محدود کننده یک اختلال جدا از بی اشتهایی عصبی نیست بلکه اشاره به یک نوع آن دارد و تشخیص را اختصاصی تر می کند و بیان می کند که فرد از نوع محدود کننده است.
سبب شناسی اختلال خوردن
در مورد دلایل ابتلا به اختلال تغذیه ای کارشناسان نظرات مختلفی دارند. در برخی تحقیقات مشخص شده که اختلال تغذیه می توانند دلیل و ریشه ارثی داشته باشند البته این تنها علت نیست بلکه یکی از دلایل است.
تحقیق بر دوقلوهای جدا از هم (یعنی دوقلوهایی که بعد از متولد شدن از یکدیگر جدا می شوند و در خانواده های مختلفی فرزند خوانده می شوند) نشان می دهد که ابتلا به اختلال تغذیه در این دوقلوها در صورتی که قل دیگر مبتلا شود احتمال آن بالا می رود و به احتمال ۵۰ درصد قل دوم هم مبتلا به اختلال تغذیه می شود که این نشان دهنده ی یک ریشه ارثی در این دسته اختلال ها است.
هر فردی ویژگی های شخصیتی منحصر به فردی دارد که برخی از این ویژگی ها در افراد می توانند استعداد اختلال تغذیه ای و احتمال ابتلا به اختلال تغذیه را بالا ببرند. مثلا در افرادی که روان رنجور، تکانش گر و کمال گرا هستند احتمال اینکه به اختلال تغذیه ای مبتلا شوند بیشتر است. اگر بخواهیم دلایل احتمالی و سوق دهنده به سمت اختلالات تغذیه را نام ببریم می توان چنین فهرست کرد:
- عوامل ارثی و ژنتیکی
- ویژگی های شخصیتی
- وجود برخی فشار های داخلی و خارجی برای لاغری
- فرهنگ جامعه و ترجیح دادن لاغری در یک فرهنگ
- تبلیغات رسانه ای و معرفی الگو هایی که ایده آل های لاغر را رواج می دهند
وسواس تغذیه ای
اورتورکسیا یا وسواس تغذیه ای به حالتی اشاره دارد که فرد در موضوعات تغذیه ای و دانش هایی از تغذیه که یاد گیری آن برای عموم لازم نیست اطلاعات بیش از اندازه ای کسب می کند و این اطلاعات منجر به شکل گیری نوعی وسواس می شود. با یک مثال این اختلال تغذیه وسواسی را بیشتر می توان درک کرد.
مثلا در موضوع نیاز بدن به ویتامین ها گاهی آموزش ها موجب می شود که این مسئله در افکار مردم بد فهمیده شود به شکلی که تصور کنند تنها راهی که می توانند به میزان کافی ویتامین ها و پروتئین و دیگر مواد مفید را کسب کنند این است که آنها را به مقدار زیادی مصرف کنند که در نهایت ممکن است دچار مسمومیت ویتامینی (با ویتامین های A,D,E,C,K) شوند. بیشتر افرادی که این مشکل را دارند در نهایت نه تنها به سوء تغذیه دچار می شوند بلکه به اختلالی عصبی و روانی نیز دچار می شوند که عاقبت آن پرخوری و افزایش وزن بسیار زیاد آنها خواهد بود.
نشانه های وسواس تغذیه
از نشانه هایی که ممکن است در این اختلال تغذیه به وسواس تغذیه مربوط باشند و لازم است به آنها توجه شود به این موارد می توان اشاره کرد:
- داشتن رژیم های سخت و ناسالم تلقی کردن بسیاری از مواد غذایی
- مشغول شدن بیش از اندازه در مورد غذا و عادت های غذایی
- دسته بندی کردن غذا به غذاهای خوب و مفید و غذا های بد و مضر
- تغییرات خلقی و هیجانی
- داشتن یک سری عادت های غذایی که به روابط اجتماعی آسیب می زند و افت کارکرد اجتماعی فرد
برخی اوقات این وسواس تغذیه ای ممکن است در نگاه اول در نظر چیز خوب و مثبتی دیده شود و مشکلات این اختلال تغذیه به چشم نیاید چرا که سبک زندگی فرد به نظر سالم می آید و این موضوع موضوعات اساسی و رفتار های وسواسی فرد را پنهان می کند. برای این اختلال تغذیه هنوز دلایل مشخص و حتمی یافت نشده ولی تعدادی عوامل هستند که باعث افزایش احتمال این اختلال می شوند. این عوامل عبارتند از:
- کمالگرایی
- عزت نفس کم
- ترکیبات شیمیایی مغز
- مشکل در مدیریت احساسات و عواطف
- داشتن اصول و ساختار سفت و سخت در زندگی
در مورد درمان و میزان تاثیر دارو درمانی در اختلال اورتورکسیا تا به امروز مطالعه گسترده و ویژه ای صورت نگرفته با این حال برای درمان این اختلال تغذیه از انواع روان درمانی می توان استفاده کرد. بسیاری از متخصصان این اختلال تغذیه را مشابه وسواس فکری عملی و یا بی اشتهایی عصبی درمان می کنند. در وسواس تغذیه برای اینکه الگو های فکری مهمی که در شکل گیری وسواس نقش دارند شناسایی شوند روان درمانی اهمیت دارد و با شناسایی و تغییر این الگوهای فکری اقدام به تغییر دادن این الگو ها می کنند.
از طرف دیگر در اختلال تغذیه همچنانکه از روان درمانی به فرد کمک می شود که رژیم غذایی خود را تصحیح کند به حل و درمان دیگر مشکلات روانی که ممکن است با اورتوکسیا همراه شود مانند افسردگی یا اضطراب پرداخته می شود. برای درمان اختلال تغذیه وسواسی لازم است جلسات درمانی به صورت منظم شکل گیرد و متناسب با نیاز فرد مبتلا تغییرات تدریجی برنامه غذایی صورت گیرد تا علاوه بر پیشروی در درمان از بازگشت علایم نیز جلوگیری شود.
درمان اختلال خوردن
غالبا اختلال تغذیه ای مشکلاتی هستند که می توان درمان کرد. اختلال تغذیه معمولا با دیگر مشکلات روانی مانند افسردگی، اختلال های اضطرابی و سوء مصرف مواد همراه می شوند. در برخی از این اختلال ها ممکن است نشانه های اختلال و یا افسردگی همراه با آن بسیار شدید شود مثلا در صورتی که فرد مبتلا به اختلال بی اشتهایی عصبی درمان نشود ممکن است علایم شدید آن حتی منجر به مرگ فرد شود.
در درمان اختلال تغذیه مواردی همچون تغذیه مناسب، جلوگیری از رفتاری هایی مانند استفراغ عمدی که برای سبک کردن معده صورت می گیرد و کاهش ورزش های بیش از حد از اصول اولیه هستند. برای بسیاری از اختلال های تغذیه ای از روش های خاص روان درمانی به همراه دارو درمانی استفاده می شود اما تا کنون برای اختلال تغذیه که مزمن شده درمان خاصی که کاملا کارآمد باشد و همه به کار بگیرند موجود نیست.
در این اختلال تغذیه درمان اصولا با توجه به نیاز فرد طراحی می شود و می تواند یکی از موارد زیر یا ترکیبی از آنها باشد:
- روان درمانی به صورت فردی یا گروهی یا خانوادگی
- دارو درمانی
- مراقبت و نظارت پزشکی
- مشاوره تغذیه
به علاوه امکان دارد در موارد حاد بیماری نیاز باشد بیمار را بستری کنند تا هم مشکلات سوء تغذیه او رفع شود و هم از اینکه به مقدار کافی غذا می خورد اطمینان حاصل شود.
درمان بی اشتهایی عصبی
در فرایند درمان اختلال تغذیه بی اشتهایی عصبی لازم است که به سه مورد توجه شود. اول اینکه در ابتدا اهمیت دارد که شخص را به وزن سالم برسانیم. مورد دوم این است که در صورت داشتن مسایل روانی که به این اختلال مربوط می شود لازم است این مشکلات روانی هم درمان شوند و سومین اقدام مهم این است که در راستای حذف یا کم کردن رفتار یا افکاری که باعث می شوند فرد غذا نخورد تلاش کنیم.
تعدادی از محققین در درمان بی اشتهایی عصبی استفاده از برخی دارو ها همچون دارو های ضد روان پریشی، ضد افسردگی و یا تثبیت کننده های خلق را پیشنهاد می کنند که بسته به شدت اختلال تغذیه ای که فرد دارد میزان مختلفی از این دارو ها می توانند کمک کننده باشند. در واقع از این دارو ها غالبا برای درمان نشانه هایی همچون اضطراب بالا و خلق افسرده که معمولا با بی اشتهایی عصبی همراه اند استفاده می شود.
هنوز در زمینه های داروهای موثر در این اختلال تغذیه تحقیقاتی صورت می گیرد اما هنوز دارویی که در اضافه کردن وزن و تثبیت آن کاملا موثر باشد در نظر گرفته نشده است. برای درمان بی اشتهایی عصبی از روش های درمانی همچون روان درمانی چه به صورت فردی چه گروهی و یا خانوادگی نیز استفاده می شود.
اهمیت این روش درمان در درمان اختلال تغذیه از این جهت است که در نوجوانان و کودکان از والدین کمک گرفته می شود تا در درمان فرزند خود مشارکت داشته باشند و با کسب اطلاعات کافی بتوانند مسئول تغذیه فرزند خود باشند. استفاده از این روش درمان برای بهبود بخشیدن به عادت های غذایی و کمک به افزایش وزن موثر واقع می شود.
درمان پر اشتهایی عصبی
برای درمان پر اشتهایی عصبی نیز همچون درمان بی اشتهایی عصبی اکثرا از ترکیب چند روش درمانی استفاده می شود و هدف های متعددی دنبال می شود که به نیاز بیمار وابسته است. این روش هایی که با هم ترکیب می شوند را می توان به مشاوره تغذیه اشاره کرد برای رفع مشکلات تغذیه ای بیمار به همراه روان درمانی هایی همچون درمان شناختی رفتاری اشاره کرد.
در درمان شناختی رفتاری اختلال تغذیه نیز درمان به صورتی است که در آن به فرد کمک می شود که بر مشکل خود متمرکز شود و بیشتر از اختلال تغذیه خود شناخت پیدا کند و افکار غلط و مخرب خود را اصلاح کند تا اعتقادات و باور های صحیح را جایگزین آن کند. این روش درمانی را می توان به صورت گروهی یا فردی برای درمان پرخوری عصبی به کار گرفت. دارو درمانی این اختلال تغذیه نیز بیشتر بر کاهش اضطراب و افسردگی همراه با اختلال تغذیه تمرکز دارد و یکی از داروهای موثر که مورد تایید سازمان غذا و دارو (FDA) برای تجویز در درمان این اختلال واقع شده ضد افسردگی فلوکستین است.
امیدواریم که اطلاعات مفیدی در خصوص اختلال تغذیه به شما کاربران گرامی ارایه کرده باشیم. لطفا نظرات، پیشنهادات و انتقاداتتون رو در مورد اختلال تغذیه در بخش دیدگاه های سایت، با ما و سایر کاربران به اشتراک بگذارید. در وبسایت مهدی خلیلی بهترین مطالب آموزشی روانشناسی قرار داده خواهد شد. امیدواریم از این مطالب آموزشی روانشناسی استفاده لازم را ببرید. مقاله اختلال افسردگی هم بسیار خواندنی است. پیشنهاد می شود این مقاله را نیز مطالعه نمایید.
پیج اینستاگرام مهدی خلیلی
عالی و آموزنده👌🏻
ممنون از مطلب خوبتون. بچه ی من در کودکی خیلی کم غذا می‌خورد، و من از این که شما تغذیه بگیره می‌‌ترسیدم، بنابراین هر چی که بهش اشتها داشت را اگرچه از نظر تغذیه ای خیلی موافقم نبودم ،براش تهیه می‌کردم. مثلاً حله حوله ها، بهتر از این بود که گرسنگی بکشه. تقریباً تا ده سالگی اینطوری بود و بعد خوب شد.
یک اشاره ی خوبی کردید در متن مربوط به اطلاعات مردم در مورد مواد غذایی است که با فضای مجازی ارتباط داره، مثلاً دوست من یک کلیپ دیده و دیگه شیر نمی‌خرد و نمی‌خوره و به خانواده اش هم نمی‌ده ! یکی دیگه شنیده گوشت شتر گرمه و گوشت گوساله سرد، حالا همیشه گوشت شتر می‌خرد، بهش گفتم گوشت شتر زیادیش غلظت خون را بالا می‌برند حالا به زور از خریدنش منصرف شده ولی گوساله هنوز تحریمه ! یک نفر دیگه فشار خون داره بهش بگن نمک بخر برای خونه هم نمی‌خرد! و کلی از محصولات که توی عطاری ها فروش نمی‌رفت با ساختن یک کلیپ ساده براحتی مشتری پیدا کرده. بنظرم مردم وسواس و اضطراب خود را با مصرف کردن و نکردن خوراکی ها تسکین می‌دهند.
من دچار اضافه وزن هستم، اولش فکر کردم کاش من هم کمی مثل این افراد دارای اختلال کمتر می‌خوردم ولی با خواندن مقاله متوجه شدم که سبک زندگی آنها هم سالم نیست و مشکلات زیادی دارند. متشکرم 🙏